Le Bouddha(3)

Il veut << s’abstenir de tout effort vain>>.Le monde suit un autre cours. Cycle après cycle, inconscients, aveugles, les êtres meurent et renaissent, happés par la roue des âges, au gré des formes qu’ils prennent sur la terre. Ce qui s’accomplit dans une destinée terrestre commande en tant que karma la forme de la réincarnation suivante, de même que cette destinée terrestre était déjà élaborée par une existence antérieure. Tel est irrémédiablement le cours du monde, mais en lui est possible le salut pour celui qui sait .Il entre, affranchi des renaissances ultérieures, dans le Nirvana. C’est dans la solitude que le Bouddha a acquis cette science.<<Je n’entretiens commerce d’amitié avec aucun humain.>>Il sait qu’il est délivré.<<C’est bon! je me garderai d’en faire part aux autres qui vivent dans l’amour et la haine, l’enseignement se dérobe à leur vue.

Mais le Bouddha ne peut longtemps demeurer satisfait d’avoir pour lui seul obtenu la délivrance. La compassion s’empare de lui pour tout ce qui est vivant. Bien qu’à contrecoeur, il se résout à prêcher sa doctrine. Il ne s’attend pas à de grands résultats, et plus tard, au moment où sa prédication remporte un si grand prodigieux succès, il prévoit que la doctrine authentique ne tardera pas à s’altérer. Pourtant il choisit d’aider l’humanité par la parole.<< Dans le monde assombri, je veux battre le tambour qui n’annonce plus la mort.>>

C’est à Bénarès qu’il commence à prêcher. Les premiers disciples se joignent à lui. Le Bouddha vivra encore plus de quarante ans ,voyageant, enseignant dans les contrées lointaines, du nord-est de l’Inde. Bien de nouveau désormais ne sortira plus de lui dans l’ordre spirituel. Cette période de sa vie revêt un double aspect : prédication de la doctrine élaboré, son adaptation pratique au sein de l’immuable. C’est pourquoi cette époque peut se résumer en quelques traits. Le Bouddha agit par exposés doctrinaux, récits, paraboles, aphorisme, on nous rapporte des dialogues, des scènes, des situations, des conversions. Il s’exprime en langues populaire, non en Sanscrite. Sa pensée est imagée ,mais il use du vocabulaire conceptuel élaboré par la philosophie indienne.

Mais décisive, quant à l’influence historique ,fut la création de communautés de moines soumises à des règles fixes. Les disciples quittèrent pays, métiers et familles .Pauvres et chastes, vêtus de la robe jaune, le crâne tonsuré, ils marchaient à l’aventure. Ils avaient atteint la connaissance , ils ne voulaient et ne souhaitaient plus rien en ce monde. Ils mendiaient pour vivre, tenant à la main le bol dans lequel les gens jetaient de la nourriture quand ils traversaient les villages. Les communautés eurent d’emblée règles et statut, administration et contrôle. Des compagnons laïques se joignent aux religieux, sans pour cela entrer dans l’ordre parmi eux des rois, de riches marchands, des aristocrates, d’illustres hétaïre. Tous prodiguaient leurs dons. Les communautés devint propriétaires de parcs et de résidences où l’on pouvait séjourner pendant las saison des pluies et accueillir les joules qui voulaient recevoir l’enseignement.

Cette organisation monastique, en s’étendant rencontra des résistances.<<Le peuple manisfesta ouvertement son hostilité : l’ascète Gautama est venu apporter la stérilité, le veuvage, la …des générations. Tous ces jeunes garçons de l’aristocratie se tournent vers l’ascète Gautama afin de vivre dans la sainteté.>>Quand les longues théories de moines s’avançaient, le peuple les tournait en dérision: <<Les voilà bien, ces crânes pelés! Ces doucereux à la tête penchées, avec leur contemplation. Contemplatifs, oui! comme le chat qui guette le souris.>>Mais le Bouddha pose comme principe le refus de combattre.<<Je ne lutte pas contre le monde, ô moines! C’est le monde qui lutte contre moi. Celui qui proclame la vérité, ô moines, ne s’attaque à personne dans le monde.>>

Le Bouddha(1)

Le Bouddha (environ 560B.C-480B.C) descend de la famille noble des Çakyas, qui gouvernaient avec d’autres familles un petit État à Kapilavastu, près du puissant royaume de Kosala. Le pays s’étend du pieds des montagnes neigeuses de l’Himalaya qui ,là-bas, toute l’année, dressent dans lointain leurs cimes éclatants. Le jeune Gautama grandit avec les garçons nobles de son âge et connût tous les plaisirs que richesse et naissance réservent aux mortels. D’un mariage précoce naquit son fils Râhula.

Son bonheur fut ébranlé lorsqu’il prit conscience de ce qu’est réellement la condition humaine. Il découvre la vieillesse, la maladie, la mort. Il ne convient pas, se dit-il, que je montre horreur et dégout devant l’affreuse misère du corps, car moi aussi je vieillirai, je connaîtrai la maladie et je mourrai.

<<Ainsi, tandis que ces pensées m’agitaient, toute joie de vivre s’éteignit en moi.>>Il décida alors (décision conforme aux traditions hindoues) de quitter maison, famille, pays et plaisirs de ce monde, afin de trouver le salut par l’ascèse. Il avait vingt-neuf ans. Un récit nous fait revivre au départ : << l’ascète Gautama, en ses jeunes années, à la fleur de son âge, dans la première fraîcheur de la vie, a quitté son pays pour n’en plus avoir. L’ascète Gautama, malgré l’opposition première de ses parents, qui se mirent tout d’abord à verser des larmes et à pleurer, s’est fait couper la barbe et les cheveux, il a revêtu des vêtements jaunes.>>

Des maîtres lui enseignèrent les exercices d’ascèse, le yoga; pendant plusieurs années il pratiqua la mortification dans les forêts.<<Quand j’apercevais un bouvier ou quelque ramasseur de bois, je bondissais de forêt en forêt ,de vallée en vallée, de montagne en montagne. Et pourquoi? pour qu’ils ne me voient pas et que je ne les voie pas.>>Dans la solitude se perfectionne la méditation : <<En vérité, voici un charmant petit coin de terre, une jolie forêt; une rivière coule ,aux eaux claires, avec de beaux endroits pour se baigner; des villages nichent alentour. Il fait bon être ici pour un fils de prince qui aspire au salut.>>Tels sont les paysages que hante Gautama, attendant l’heure de la révélation,<< la langue pressée contre le palais, retenant, réprimant ,refoulant de toutes des forces, ses pensées.>>

Le philosophe Soren Kierkegaard(2/2)

Kierkegaard en vient à attribuer à son mal un sens mystérieux et exaltant. Ilse complaît dans la familiarité de sa souffrance. Il se donne à sa mélancolie. Elle set sa confidente, son amie ,la plus fidèle maîtresse qu’il ait jamais connue. Il lui voue une sorte de gratitude, car en l’accablant lourdement, elle a fait de lui l’extraordinaire au service de Dieu.

Certes, le spectre de la folie se dresse plus d’une fois devant ses yeux épouvantés. Dans ces instants où il éprouve si fortement la crainte de sombrer, il proclame avec force la nécessité où il se trouve de découvrir une idée à laquelle il puisse vivre et mourir. C’est alors qu’il se trace une ligne de conduite : il sera l’individu au service du Christianisme.et cet idéal, il le maintiendra à travers toute son existence dans une tension passionnée de toutes ses énergies car, répète-t-il inlassablement ,il lui faut vivre dans l’intensité en dédaignant l’extension où la personnalité se disperse et s’éparpille : je me rapporte à l’intensité non à l’extension.

Cette mélancolie ,en l’amenant à rompre chaque jour davantage avec la vie sociale, le conduira vers une conception du Christianisme toujours plu intransigeante, plus austère, plus inhumaine. Kierkegaard se cherchera bientôt l’anéantissement de lui-même dans las souffrance sous regard d’un Dieu sombre et terrible qui condamne l’homme à être infiniment malheureux ici-bas, car de même, dit le penseur Danois, que la mère qui veut sevrer son enfant lui témoigne moins de tendresse afin qu’il se détache plus aisément de son sein, de même, par la souffrance qu’il lui inflige, Dieu veut sevrer l’homme du monde et de ses faux biens.

Le philosophe Soren Kierkegaard(1/2)

La brillante réussite universitaire de Kierkegaard sonne le glas de ses fiançailles. N’a-t-il pas déjà, eu un moment de détresse, confié à son journal: Déchiré comme j’étais au-dedans de moi-même, sans nulle chance de mener une vie de terrestre bonheur9—0 sans nul espoir d’un avenir heureux et confortable(—),quoi d’étonnant alors si, par désespoir forcené, j’ai sais uniquement le côté intelligent de l’homme, que je m’y sois accroché avec force et qu’ainsi la pensée de ma richesse intellectuelle ait été ma seule consolation ,les idées ma seule joie et les hommes mon indifférence?

Chaque jour sa mélancolie le domine de plus en plus, et dans ses tourments il voit le doigt de Dieu. Régine ne peut le comprendre et le traite de fou, mot cruel qui le cingle au visage. Le médecin consulté est pessimiste. Il ne croit pas que le jeune homme puisse supprimer son mal. Dans cette triste disproportion entre le physique et le psychique qui le torture, Kierkegaard voit désormais une écharde dans la chair, sa limite sa croix, le prix élevé auquel Dieu lui a vendu une force d’esprit qui cherche son égale parmi ses contemporains. Il doit détacher sa fiancée de lui ;Il se noircit à ses yeux, il joue les fourbes et les imposteurs. Les visites s’espacent; les lettres s’abrègent, quelques mots, toujours les mêmes: ne m’attends pas. Un soir, il se rend chez la jeune fille et lui cherche une mauvaise querelle. C’est la fin. Le lendemain, supplié par par le père de Régine, il revient une dernière fois. Je revins et lui fis entendre raison. Elle me demande: Ne veux-tu jamais te marier? Je lui répondis: si, dans dix ans, quand le feu de la jeunesse sera passé et qu’il me faudra une jeune fille au sang chaud pour me rajeunir. Nécessaire cruauté. Elle me dit: Pardonne-moi la peine que je t’ai faite. Je répondis: C’est moi qui devrais t’adresser cette prière. Elle me dit :promets-moi de penser à moi. Je le lui promis. Elle me dit: Donner un baiser. J e le lui donnais, mais sans passion. Dieu de miséricorde.

Elle tira un petit billet où il y avait un mot de moi et qu’elle avait coutume de porter sur sa poitrine; elle le retira, le déchira en silence en petits morceaux, puis elle me dit :Tu as pourtant joué avec moi un jeu cruel.

La rupture a fait scandale dans les milieux bourgeois de la capitale. Kierkegaard lui, des nuits durant sanglote sur son amour perdu. Malade, désemparé, il prend, le 25 octobre 1841,la route de Berlin.

Bien plus tard, il écrira: si je n’avais pas été un pénitent (—),si je n’avais pas été un mélancolique, mes relations avec elle m’auraient rendu heureux comme jamais je n’aurais rêvé de l’être. Qu’était donc cette mélancolie de Kierkegaard qui le laissait seul avec la sombre pensée de souffrir et d’avoir à souffrir? Elle n’avait rien de commun, a-t-il précisé plus d’une fois, avec la tristesse vogue des romantiques. C’était une véritable maladie. Névrose obsessionnelle? psychose maniaco-dépressive? Schizophrénie? Depuis cinquante ans, des diagnostics divers ont été formulés par les spécialistes de la psychopathologie, en pays scandinaves notamment.

Parce qu’une existence normalement humaine lui était refusé, la création littéraire devint pour Kierkegaard une nécessité vitale : Indiciblement malheureux comme je me sentais à cause de tous mes tourments intérieurs auxquels vint s’ajouter celui d’avoir rendu Régine malheureuse, j’étais pour ainsi dire perdu en cette vie; c’est alors que s’éveilla l’énorme production que j’embrassai avec une passion non moins énorme (—) Ah? Comme il est vrai le mot que j’ai souvent dit sur moi-même que Schéhérazade sauve sa vie en racontant des histoires; ainsi je sauve la mienne ou la maintiens à force d’écrire.

Le philosophe Ludwig Wittgenstein(1889-1951)

Parfaitement cohérent avec lui-même après avoir terminé son livre,Wittgenstein abandonna la philosophie.Rentré chez lui après la guerre,il distribua la fortune qu’il avait hérité de son père en 1912.En 1919,il fréquenta un institut pédagogique à Vienne et de 1920 à 1926,il travailla comme instituteur dans des villages autrichiens isolés.Pendant cette période,il était desespérément malheureux,et les lettres adressées à Engelmann montrent qu’il envisagea plusieurs fois le suicide. «Je sais, écrivit-il,que se tuer est toujours une sale besogne. On ne peut sûrement pas vouloir son propre aneantissement, et celui qui a vu (qui a réussi à se représenter),ce qu’entraîne pratiquement l’acte du suicide sait que c’est toujours un sursaut de défense personnel». La vie d’instituteur était un cauchemar pour Wittgenstein,il ne pouvait pas respecter les personnes avec qui il travaillait.«J’avais une tâche,écrivit-il,je ne l’ai pas réalisé,et pour l’instant,l’échec brise ma vie.» «J’aurais dû faire de ma vie quelque chose de positif, devenir une étoile dans le ciel.Mais au lieu de m’élever, je suis resté immobilisé sur la terre,et maintenant je disparais progressivement.»«La seule bonne chose,actuellement dans ma vie,écrivit-il en1920,c’est que je lis de temps en temps,à l’école,des contes de fées aux enfants.» Il subsiste quelque cartes postales et des lettres du front, elles ont été publiées par son ami Paul Engelmann. «Je travaille assez intensément(en philosophie),écrivit-il en 1917,et je souhaiterais être un homme meilleur et posséder un meilleur esprit.Ces choses sont réellement une et identiques.»Et plus tard:Notre vie est comme un rêve. Mais au meilleurs heures nous nous réveillons suffisamment pour réaliser que nous sommes en train de rêver.La plupart du temps,néanmoins,nous sommes profondément endormis.» Bertrand Russel a fréquemment dépeint ses premières rencontres avec Wittgenstein.Au terme de son premier trimestre à Cambridge,il vint me voir et me demanda: voulez-vous me dire, s’il vous plaît,si je suis complètement idiot ou non? Je répondis:Mon cher collègue,Je n’en sais rien.Pourquoi me demandez-vous cela?Il dit: parce que,si je suis complètement idiot,je deviendrait aéronaute;mais si ce n’est pas le cas, alors je deviendrais philosophe.

Are we living in the cave of Plato?

Are we living in the cave of Plato? Here is an interpretation of
the Allegory of the Cave of Plato,which is specifically
relevant to our own society and to the present time(from
the book:From Socrates to Sartre,by T.Z. LAVINE):
(1) The Allegory of the Cave may be viewed as a
devastating criticism of our everyday lives as being in bondage
to the superficialities,to the shadow rather than to subsance.
Truth is taken to be whatever is known by the senses.
A good life is taken to be one in which we satisfy our desires.
We are unaware that we are living with illusion,superficial
knowledge,and false and conflicting ideals.Our lives are
dominated by the shadow-play on the wall of our cave made
by newspaper headlines ,by radio broadcasts,by the endlessly
moving shadows on the television screen,by the echoing voices
of opinion makers.
(2) The Allegory of the Cave may be taken as
an equally devastating criticism of much of the science of
our time,with its emphasis upon that which is known by the
senses.Science,too,is chained so that it can see only shadows.
Its basis is in sensory observation.Its conclusions are only
in the form of correlations of observation.It does not venture
into true causes or into long-range consequences.The empirical
scientist is not so different from the winner on TV quiz shows
who knows the dates of all Humphrey Bogart films,or from
the prisoners in the cave who excel in identifying the sequence
of shadows on the wall .It is criticism also of our scientific
technology and industry,developing and producing to meet superficial
needs,without regard for our true needs or for moral or environmental
considerations.
(3)It is of course a political allegory .The life in the
cave is the life of politics.Both the leaders and the public
are ignorant and corrupt,without true knowledge of themselves
or of the world,motivated by greed,power and self-gratification.
They are chained in bondage to ignorance and passions,to mob
hysteria for or against fleeting issues,believing in current
ideologies which are the illusions,the shadows of the moment
on the walls of the cave.
(4)It is an allegory of the philosopher-king.The liberated
one,having made the ascent to know the truth and the good,
has a mission: to return to the cave,to bring enlightenment,
to bring the good news ,even though he may be killed for
his services.Plato was thinking of Socrates;we think of Jesus.

ទស្សនវិទូThalès(ចុងសតវត្សទី៧-ដើមសតវត្សទី៦មុន គ.ស)

Thalèsកើតនិងស្លាប់នៅMilet។លោកប្រហែលជាទស្សនវិទូ
ដំបូងគេបង្អស់ ហើយជាអ្នកបង្កើតធរណីមាត្រ។ក្រោយមកលោកបានធ្វើ
ជាវិស្វករបំរើពួកស្ដេចនៅនរគLydieដែលបានពង្វាងឬគ្រប់គ្រង
ផ្លូវទឹកHalysដើម្បីអនុញ្ញាតិអោយកងទ័ពរបស់ស្ដេចCrésusឆ្លងកាត់។
Thalèsបានបង្រៀនអ្នករកស៊ីធ្វើដំណើរតាមសមុទ្រ
អោយចេះប្រើហ្វូងផ្កាយរូបខ្លាឃ្មុំធំ(Grand  ours)ដើម្បីដឹកនំាដំណើររបស់ខ្លួន។លោក
បានបង្កើតប្រក្រតិទិនហើយបានគណនាចំងាយរបស់នាវាដែល
មើលឃើញពីដីគោក ដោយប្រើវិធានត្រៃថាន។ក្នុងទេពកោសល្យនេះ,
លោកអាចប្រើប្រាស់ឯកសារវិទ្យាសាស្រ្តនិងសាសនាដែលជា
កេរដំណែលមកពីអារ្យធម៌Babylone។
គេដំណាលថាThalèsថ្ងៃមួយពេលកំពុងសង្កេតមើលផ្កាយ ស្រាប់តែធ្លាក់ចូលក្នុងរណ្ដៅមួយហើយមនុស្សទំាងឡាយនំាគ្នា
សើចចំអកអោយលោក ដែលអួតខ្លួនថាស្គាល់វត្ថុទំាងឡាយលើមេឃ,
តែបែរជាមិនឃើញថាខ្លួនឯងកំពុងឈរនៅទីណា។ពួកគេសើចចំអកពី
ឧប្បត្តិហេតុនេះ ជាការប្រសើរហើយដែលទស្សនវិទូមិនអាចសើចចំអក
តបទៅវិញ។ពួកគេមិនអាចធ្លាក់់ក្នុងរណ្ដៅគឺមកពីពួកគេនៅក្នុងទីនោះ
រហូតតែម្ដង ហើយមិនដែលព្យាយាមសង្កេតមើលវត្ថុខ្ពស់ក្នុង
លំហអាកាសឡើយ។
Thalès ចាត់់ថាទឹកជាដើមកំណើតនៃអ្វីៗទំាងអស់់។ផែនដីគឺជាថាស
សំប៉ែតមួយដែលមានទឹកនៅខាងក្រោម។លោកយល់ថាប្រាជ្ញាញ្ញាណ
នៃពិភពលោកគឺព្រះ ។គំនិតនេះដូចទៅនឹងទ្រឹស្ដីរបស់Platonច្រើន
មែនទែនណាស់តើ។ដើម្បីពន្យល់អោយជឿ….លោកថាទឹកបង្កើតដី
ដោយកំណករឹង។ទឹកបង្កើតខ្យល់ដោយរំហួតហែង។ ហើយដីនិងខ្យល់
បង្កាត់់គ្នាបង្កើតបានមួយចំណែកជាភ្លើង និងមួយចំណែកទៀត
ជាសត្វលោក។

ទស្សនវិទូសូក្រាត(៤៧០-៣៩៩ មុន គ.ស)

សូក្រាតមានឪពុកឈ្មោះSophronisqueដែលជាជាងចំលាក់ថ្ម
និងម្ដាយឈ្មោះPhénarèteជាឆ្មបសំរាលកូន។សូក្រាតកើតនៅទីក្រុង
Athènesក្នុងខ័ណ្ឌAlopèce។លោកពូកែវោហារណាស់ទាល់តែចៅក្រម
ទាំងសាបសិបTrentesក្រោមឱវាទរបស់Spartesបានហាមមិនអោយ
បង្រៀនវីជ្ជាវោហារ ហើយម្យ៉ាងទៀតបានត្រូវAristophaneនិយាយ
ចំអកអោយថាជាមនុស្សពូកែបង្ហាញរឿងហេតុអាក្រក់ថាត្រឹមត្រូវល្អ។
សូក្រាតដូចÉchineដែរដែលបានបង្រៀនវិជ្ជាវោហារមុនគេបង្អស់។
ប៉ុន្តែលោកបានធ្វើសុន្ទរកថាមុនគេអំពីសុជីវធម៌(របៀបរបបរស់នៅ)។
ហើយ លោកសូក្រាតជាទស្សនវិទូទីមួយដែលត្រូវគេថ្កោលទោស
ប្រហារជីវិតហើយត្រូវបានប្រហារជីវិត។
សូក្រាតមិនចង់ធ្វើដំណើរឆ្ងាយទេលើកលែងតែទៅធ្វើទាហាន។
លោកចូលចិត្តកីឡាណាស់។គេដឹងថាសូក្រាតបានចូលទៅវាយប្រយុទ្ធ
នៅឯAmphipolisហើយបានជួយលើកXénophonឡើងពេលធ្លាក់ចេញ
ពីសេះក្នុងពេលច្បំាងគ្នានៅឯDéliumហើយបានជួយសង្រ្គោះជីវិតXénophon។
ខណៈដែលអ្នកក្រុងអាតែននំាគ្នារត់គេចខ្លួនយ៉ាងប្រសាច,សូក្រាតវាយ
ប្រយុទ្ធដកថយយឺតៗហើយដោយស្ងប់ស្ងាត់ ហើយងាកក្រោយម្ដងៗ
ដោយត្រៀមខ្លួនរួចជាស្រេចដើម្បីវាយរុញច្រានសត្រូវណាដែលបំរុង
លោតមកលើរូបលោក។សូក្រាតជាមនុស្សដាក់ទាបខ្លួន មិនវាយឫក
ប៉ុន្តែប្រកបដោយមោទនភាពចំពោះខ្លួនឯង ៖ថ្ងៃមួយAlcibiade
(សិស្សរបស់លោក)បានប្រគល់ជូនលោកនូវដីធ្លាធំមួយដើម្បីទុកសង់ផ្ទះ។
សូក្រាតបាននិយាយទៅAlcibiadeថា៖បើខ្ញុំត្រូវការស្បែកជើងហើយប្អូន
ឯងយកស្បែកសត្វមកអោយខ្ញុំធ្វើស្បែកជើងដោយខ្លួនឯង,តើប្អូនឯងជឿទេ
ថាបើទទួលយកដីឡូនោះមក,គេមិននិយាយដើមទេអី?។ជាញឹកញយ ពេលដែល
សូក្រាតសំលឹងមើលគំនរឥវ៉ាន់គេដាក់លក់នៅទីផ្សារ,លោកស្រដីនឹងខ្លួនឯងថា
“Combien il  y en a dont j’ai nul besoin? “ដែលប្រែថា
តើមានរបស់ទំាងនោះប៉ុន្មានដែលខ្ញុំមិនត្រូវការទាល់តែសោះ?លោកសូត្រ
កាព្យមួយនេះញឹកញាប់ណាស់៖
“Ornements d’argent et de pourpre servent au théâtre,non à la vie.”
ប្រែថា៖ គ្រឿងតុបតែងលំអពណ៌ប្រាក់់និងក្រហមប្រើសំរាប់សំដែងល្ខោន,
មិនសំរាប់ចិញ្ចឹមជីវិតទេ។Aristoteបាននិយាយថាសូក្រាតមានប្រពន្ធពីរគឺ
Xanthippeដែលបានផ្ដល់កូនប្រុសមួយឈ្មោះLamproclès ហើយប្រពន្ធមួយទៀតគឺ
Myrtoដែលលោកបានរៀបការជាមួយដោយគ្មានចំណងដៃហើយបានមានកូនពីរនាក់គឺ
Sophroniques និង Ménéxène។

លោកសូក្រាតស្អប់ខ្ពើមមនុស្សដែលនិយាយចំអកឡកឡើយអ្នកដទៃ
តែលោកលើកតំកើងឫកពារថ្លៃថ្នូររបស់លោក ហើយមិនដែលបង្គាប់
លុយពីនរណាម្នាក់ឡើយ។លោកចូលចិត្តនិយាយថា៖មនុស្សដែលកំពុងឃ្លានបាយ
មិនពិនិត្យមើលទឹកសម្លទេ ហើយមនុស្សដែលស្រេកទឹក
មិនរង់ចាំគេយកទឹកមកជូននោះទេ ហើយ អ្នកដែលចេះរស់នៅ
ដោយគ្មានត្រូវការរបស់របរមិនចំាបាច់ គឺពិតដូចជាព្រះអាទិទេព។
លោកសូក្រាតអះអាងថា ពេលលំហែគឺជាគុណប្រយោជន៏មួយដ៏ប្រសើរបំផុត។
ចំពោះលោកសូក្រាត,គុណធម៌មានតែមួយទេគឺ ចំណេះដឹង ហើយ
គុណវិបត្តិក៏មានតែមួយដែរគឺសេចក្ដីល្ងង់។ភាពសំបូរហូរហៀរ និងភាពហ៊ឺហាគឺជាគឺជាគុណវិបត្តិ,មិនមែនផ្លាកសំគាល់កិត្តិយសនោះទេ។

គេបានស្នើរយោបល់ពីលោកជាញយថាតើមនុស្សត្រូវតែរៀបការ ឬ
យ៉ាងណា?លោកឆ្លើយតបថា ទោះជាអ្នកធ្វើយ៉ាងម៉េច ក៏នៅតែស្ដាយក្រោយដែរ។
លោកទូន្មានអោយយុវជនយុវនារីឧស្សាហ៏មើលរូបខ្លួនឯងក្នុងកញ្ចក់
ហើយថាបើឃើញថាខ្លួនឯងរូបស្អាត សូមមានមោទនភាពចំពោះខ្លួនឯងចុះ។
ប៉ុន្តែបើឃើញថារូបខ្លួនឯងអាក្រក់ សូមបំភ្លេចវាចោលដោយចំណេះដឹងរបស់ខ្លួន។

ថ្ងៃមួយលោកសូក្រាតបានអញ្ជើញភ្ញៀវអ្នកមានៗមកញុំាអាហារនៅ
ឯផ្ទះរបស់លោក,ស្រាប់តែXanthippeប្រពន្ធរបស់លោកមានអារម្មណ៏មិន
ស្រួលក្នុងចិត្ត ។លោកក៏និយាយប្រាប់ថាកុំទោម្នេញចិត្តអី,បើពួកគេ
មនុស្សល្អជាទេ ពួកគេនឹងចូលមកអង្គុយឯតុដោយស្ម័គ្រចិត្ត។ប៉ុន្តែប្រសិន
ជាពួកគេជាមនុស្សមិនល្អជាវិញ សូមកុំខ្វល់ខ្វាយចិត្តធ្វើអី។លោកនិយាយ
ថាអ្នកទំាងអស់រស់នៅដើម្បីញុំា រីឯលោកវិញញុំាដើម្បីរស់។
លោករស់នៅមានរបៀបរបបល្អប្រសើរណាស់ដែលអនុញាតិអោយលោក
តែម្នាក់ឯងរួចខ្លួនពីជំងឺប៉ែសចង្រៃ(la peste)ដែលបានរាតត្បាតទីក្រុងអាតែន។
លោកអះអាងថាមានបីសាចដែលបង្ហាញអនាគតរបស់លោក ហើយថាអំពើល្អជារបស់
មានសារៈសំខាន់ រួចថាលោកដឹងតែរឿងមួយប៉ុណ្ណោះគឺសេចក្ដីល្ងង់របស់ខ្លួនឯង
ហើយអ្នកដែលឆាប់ទិញការកោតសរសើរ នឹងមិនមានសង្ឃឹមរស់ដល់ចាស់ទេ។
Mélitos,Lycon និង Anytos(Mélitos ជាអ្នកប្រឌិតការចោទប្រកាន់)បាន
ចោទប្រកាន់សូក្រាតថាមានទោសដោយការមិនទទួលស្គាល់ព្រះអាទិទេពរបស់រដ្ឋ
និងចង់នំាបញ្ចូលព្រះអាទិទេពថ្មី ហើយក៏ចាប់ទោសផងដែរពីការបង្ខូចយុវជន។
ពិន័យទោសដែលគេដាក់ស្នើ៖គឺមរណភាព។សូក្រាតត្រូវបានគេថ្កោលទោស
ដោយការបោះឆ្នោតលើសពីសំលេងប្រឆំាងចំនួន២៨១សំលេង។កាលដែល
ចៅក្រមស្នើអោយគេថ្កោលទោសលោកដោយដាក់ពិន័យប៉ុន្មាននោះ,លោក
សូក្រាតបានប្រកាស់ថានឹងបង់ប្រាក់ចំនួន២៥drachmes(Eubulideថាលោក
សន្យាបង់ដល់១០០drachmes)។ភ្លាមនោះដោយចៅក្រមមានការអ៊ូអ៊ែ,លោកក៏
មានប្រសាសន៌បន្ថែមទៀតថា៖សំរាប់អ្វីដែលខ្ញុំបានធ្វើ,ខ្ញុំគិតថាលោកអ្នកគួរតែ
ចិញ្ចឹមខ្ញុំអោយរស់នៅឯPrytanée។ពេលនោះ ពួកគេក៏ថ្កោលទោស
សំលាប់លោកដោយ៨០សំលេងភាគច្រើន។គេយកលោកទៅដាក់គុក រួចហើយ
ប៉ុន្មានក្រោយមក លោកក៏ផឹកទឹកថ្នាំពុល(la cigue)បន្ទាប់ពីមានការសន្ទនា
ជាច្រើនហូរហែរដែលលោកប្ល៉ាតុងបានសរសេររៀបរាប់ក្នុងសៀវភៅPhédonរបស់លោក។
លោកសូក្រាតទទួលមរណភាពមិនយូរប៉ុន្មានផង ស្រាប់តែអ្នកក្រុងអាតែន
ទួញសោកស្ដាយហើយក៏បិទទីប្រកួតកីឡា និងសាលាហ្វឹកហ្វឺនកីឡា រួចនំាគ្នា
មកថ្កោលទោសអ្នកចោទប្រកាន់សូក្រាតទំាងអស់,ខ្លះអោយនិរទេសខ្លួន ឯ
Mélitos ត្រូវទទួលទោសប្រហារជីវិត។ពួកគេផ្ដល់កិត្តិយសដល់លោកសូក្រាត
ដោយបានស្ថាបនារូបចំលាក់សូក្រាតធ្វើពីទង់ដែង ដែលជាស្នាដៃរបស់Lysippe,
តំកល់នៅឯPompéion។

ទស្សនវិទូParménide

មានដើមកំណើតមកពីទីក្រុងÉlée,Parménideជាកូនប្រុសរបស់់Pyrès
និងជាសាវ័ករបស់Xénophane,ប៉ុន្តែThéophraste ក្នុងសៀវភៅសន្ទរកថា
ខ្លី(Abrégé)របស់់លោកបាននិយាយថាParménideគឺជាសាវ័ករបស់់
Anaximandre។ទោះបីលោកជាសាវ័ករបស់Anaximandreក៏ដោយ,
ក៏Parménideមិនដែលនិយាយត្រូវគ្នាជាមួយគាត់ដែរក្រោយមក។លោកមាន
មិត្តជិតស្និទ្ធពីរនាក់,ម្នាក់់ឈ្មោះAminias ហើយម្នាក់ទៀតឈ្មោះDiochète,
សាវ័ករបស់Pythagore,ជាមនុស្សក្រីក្រកំសត់ តែជាមនុស្សល្អដែលលោក
សេពគប់ជាងគេ ហើយដែលលោកបានសាងសង់វិហារតូចមួយធ្វើអំណោយ
ជូនក្រោយពីគាត់ស្លាប់ទៅ។ជាអ្នកមាន ហើយមានកិត្តិនាមល្បី,Parménideបាន
ត្រូវដឹកនំាអោយរស់នៅមានជីវិតប្រកបដោយគតិបណ្ឌិត មិនមែនដោយXénophane
ទេ គឺដោយមិត្តសំលាញ់របស់លោកAminias។លោកគឺជាអ្នកដែលបានបង្ហាញ
មុនគេបង្អស់ថាផែនដីរាងមូល ហើយស្ថិតនៅកណ្ដាលសាកលលោក។
សំរាប់លោក,មានធាតុតែពីរយ៉ាងទេគឺភ្លើងនិងធាតុដី។ភ្លើងគឺជាអ្នកបង្កើតលោក
រីឯដីគឺជារូបធាតុ។មនុស្សកើតមកពីធាតុដី។ក្នុងខ្លួនមនុស្សមានធាតុត្រជាក់ និង
ធាតុក្ដៅដែលជាធាតុផ្សំផ្គុំក្នុងវត្ថុធាតុនីមួយៗ។ចិត្តនិងព្រលឹងគឺជាធាតុតែមួយ
គត់់។មានទស្សនវិជ្ជាពីរបែប៖មួយបែបនិយាយពីការពិត មួយបែបទៀតដូចជា
មតិឬយោបល់។ហេតុនេះហើយបានជាកាលមួយលោកបាននិយាយដូចនេះថា៖
ត្រូវតែរៀនអោយស្គាល់់អ្វីៗទំាងអស់់,ហើយបេះដូងរឹងមំាចំពោះការពិត,ហើយមតិ
មនុស្សមិនត្រូវស្ថិតនៅជាជំនឿពិតទេ។លោកក៏ជាទស្សនវិទូតែងកំណាព្យដូចHésiode,
Xénophane និង Empédocle ដែរ។លោកយកវិចារណញ្ញាណជាលក្ខណៈវិនិច្ឆ័យ
ហើយប្រកាស់ថា៖ វិញ្ញាណទំាងប្រាំរបស់យើងបោកបញ្ឆោតយើង។លោកបាន
និយាយដូចនេះថា៖កុំខំប្រឹងយកភ្នែកខ្វាក់,ត្រចៀកថ្លង់និងអណ្ដាត មកធ្វើជាវិធាន
ក្នុងការស្វែងរកការពិត។មានតែវិចារណញ្ញាណទេដែលជាអ្នកកាត់ក្ដី។
ហេតុដូច្នេះហើយបានជាTimonបាននិយាយពីលោកថា៖Parménide
ក្អេងក្អាងជ្រុលពេកហើយ ។ចំណេះដឹងខ្ពស់ប្រយុទ្ធប្រឆាំងនឹងគំហើញ
ខុសនិងការបោកបន្លំរបស់វិញ្ញាណ។Platonបានសរសេរការសន្ទនា
មួយដាក់ចំណងជើងថាParménide ឬ គំនិត។Parménideបានកត់សំគាល់
មុនគេបង្អស់ថា ផ្កាយព្រឹក និងផ្កាយល្ងាចគឺជា ភពតែមួយ។ចំពោះរឿងហ្នឹង,
អ្នកខ្លះថាគឺPythagoreទេ។មានParménideម្នាក់់ផ្សេងទៀតដែលបានសរសេរ
អំពីវិជ្ជាថ្លែងសន្ទរកថា។

ទស្សនវិទូពីតាហ្គ័រ(Pythagore580BC-495BC)

PYTHAGORE

ពីតាហ្គ័រជាកូនប្រុសរបស់លោកម្នេសាក់
(Mnésarque)ដែលជាជាងធ្វើចិញ្ចៀនមានដើមកំណើតមកពីស្រុក
Samos ឬបើតាមAristoxène យើងដឹងថា ពីតាហ្គ័រមានដើមកំណើត
មកពីកោះមួយដែលអ្នកក្រុងអាតែនបានកាន់កាប់ជាកម្មសិទ្ធបន្ទាប់ពីបាន
បណ្ដេញអ្នកស្រុកដើមចេញទៅ។
ដើមឡើយ ពីតាហ្គ័រ ជាសាវ័ករបស់Phérécydeអ្នកស្រុកScyros
ហើយបន្ទាប់ពីលោកគ្រូស្លាប់ទៅ,ពីតាហ្គ័រ ក៏មករស់នៅឯSamos
រួចធ្វើជាសាវ័ករបស់Hermodamas ដែលជាក្មួយរបស់Créophyle
ដែលមានវ័យចំណាស់ណាស់ទៅហើយ។ដោយសារថា ពីតាហ្គ័រខ្លួនឯង
នៅក្មេង ហើយឧស្សាហ៏រៀនសូត្រ ទើបបានជាចាកចេញពី
ស្រុកកំណើត ទៅរៀនអោយស្គាល់គ្រប់អាថ៌កំបាំងរបស់ក្រិក
និងអ្នកស្រុកដើម។ហេតុនេះ លោកក៏បានធ្វើដំណើរមកដល់
ប្រទេសអេហ្ស៊ីប ពេលដែលPolycrateបានណែនាំតាមរយៈសំបុត្រ
អោយមកAmasis ហើយក៏លោកបានរៀនភាសាប្រទេសនេះទៅ។
មកដល់កោះCrête,លោកបានចុះទៅក្នុងល្អាងភ្នំIdaជាមួយEpiménide។
នៅគ្រប់ទីជំរកក្នុងប្រទេសអេហ្ស៊ីប លោកបានរៀនសូត្រអំពី
អាថ៌កំបាំងដែលទាក់ទងនឹងអាទិទេព។
បន្ទាប់់មកលោកក៏មករស់នៅឯSamos ប៉ុន្តែលុះបានជ្រាបពី
ការគ្រប់់គ្រងផ្ដាច់ការរបស់Polycrate មក,លោកក៏បានមករស់
នៅCrotone,ប្រទេសអ៊ីតាលី។នៅទីនេះ លោកបានបង្កើតច្បាប់់
អោយជនជាតិអ៊ីតាលី ហើយក៏មានសាវ័ក និងមាននាមល្បីល្បាញឡើង។
សិស្សរបស់លោកមានចំនួនដល់ទៅ៣០០នាក់ ហើយរៀបចំចាត់ចែង
ទីក្រុងបានល្អប្រពៃណាស់ គឺបានធ្វើអោយមានរដ្ឋាភិបាលល្អមួយ
ដែលហៅថា អភិជនាធិបតេយ្យ។Héraclite du Pontនិយាយថា ពីតាហ្គ័រ
ធ្លាប់និទានប្រវត្តិរបស់ខ្លួនឯងដូចនេះ ៖
ដំបូង លោកកើតមកជា Aethalide កូនប្រុសរបស់អាទិទេពHermès ៗបាន
ប្រកាស់ប្រាប់ថាលោកអាចសុំអីក៏បានតាមចិត្តប្រាថ្នា លើកលែងតែ ជីវិតអមតៈ ប៉ុណ្ណោះ។ដូច្នេះហើយលោកក៏បានសុំអោយលោកទោះក្នុងពេលរស់ក្ដី ពេលស្លាប់
ទៅក្ដី ចងចាំអ្វីទាំងអស់ដែលកើតមានចំពោះលោក។អញ្ចឹងហើយបានជា
លោកមិនដែលភ្លេចអ្វីឡើយក្នុងជីវិតរស់នៅ ហើយក្រោយពេលស្លាប់ក៏នៅ
តែរក្សារសតិចងចាំជាប់រហូតគ្មានបាត់បង់។
យូរបន្តិចក្រោយមកលោកចាប់ជាតិជាEuphorbeហើយបានត្រូវរងរបួស
ដោយMénélasហើយEuphorbeបាននិយាយថា គាត់កាលពីមុន
គឺចាប់កំណើតជាAethalideបានទទួលនូវស៊ៀកគ្វី(circuit) នៃព្រលឹង
ចាប់ជាតិក្នុងកំណើតសត្វនិងរុក្ខជាតិ ពីអាទិទេព Hermès ហើយបាននិទានប្រាប់
ពីអ្វីគ្រប់យ៉ាងដែលព្រលឹងរបស់លោកបានទទួលរងនៅក្នុងឋាននរកHadès
ហើយ និងអ្វីដែលព្រលឹងផ្សេងៗទៀតបានទទួលរងនៅក្នុងឋានក្រោមនោះ។
លុះ Euphorbe ស្លាប់ទៅ,ព្រលឹងបានចាកចេញទៅចាប់កំណើតជា
Hermotime ដែលចង់ប្រាប់ភស្តុតាងពីរឿងពិតនេះ ក៏មករកជួបពួក
Branchidesរួចហើយក៏ចូលទៅក្នុងប្រាសាទApollon លើកបង្ហាញ ខែល
ដែលMénélasបានប្រទានជូន(ដោយសារថាលោកបានស្បថថា
ពេលត្រលប់មកពីនគរTroieវិញ ,លោកនឹងថ្វាយខែលនោះ
ជូនអាទិទេពApollon)ខែលដែលពុកខូចទៅហើយនោះ នៅសល់តែស្រោប
ភ្លុកតែប៉ុណ្ណោះ។Hermotimeស្លាប់ទៅ បានមកចាប់កំណើត
ជាPyrrhos ជាអ្នកនេសាទត្រី នៅទីក្រុងDelphe ហើយលោក
នៅតែចងចាំអ្វីទាំងអស់ ហើយនិងដឹងរឿងរ៉ាវយ៉ាងណាៗដែល
លោកបានចាប់កំណើតតាំងពីដំបូងជាAethalide,បន្ទាប់មក Euphorbe
រួចហើយ HermotimeហើយនិងPyrrhosហើយពេលដែលPyrrhosស្លាប់ទៅ
ក៏ចាប់កំណើតមកជា Pythagore ដែលបាននិទានប្រាប់ថាលោកចងចាំ
អ្វីទាំងអស់កាលពីជាតិមុនៗ។មានអ្នកខ្លះបានអះអាងថា៖ ពីតាហ្គ័រមិនបាន
បន្សល់ទុកស្នាដៃសំណេរណាមួយទេ។ពួកគេច្រឡំហើយ,ព្រោះថា
Héraclite អ្នករូបវិទ្យាបាននិយាយយ៉ាងដាច់ខាតដូច្នេះថា៖
Pythagoreកូនប្រុសរបស់Mnésarqueរៀនជក់ចិត្តនឹងប្រវត្តិសាស្រ្ត
លើសមនុស្សគ្រប់រូបហើយដោយបានធ្វើតាមជំរើសចិត្តរបស់ខ្លួនឯង
ទើបបានជាសរសេរកត់ត្រាទុកនូវគតិបណ្ឌិតរបស់ខ្លួនឯងដែលពោរពេញ
ទៅដោយគំនិតយល់ដឹងដ៏ជ្រៅជ្រះនិងបច្ចេកទេសបរិយាយយ៉ាង
ល្អិតល្អន់ជាទីបំផុត។
Héracliteបាននិយាយអញ្ចឹងព្រោះនៅខាងដើមនៃសៀវភៅ
ស្ដីពីរូបវិទ្យារបស់លោក,លោកបានសរសេរថា៖មិនមែនដោយសារ
ខ្សល់ទេដែលខ្ញុំដកដង្ហើម,ហើយក៏មិនមែនដោយសារទឹកដែលខ្ញុំផឹកនោះដែរ,
ពីតាហ្គ័របន្សល់ទុកស្នាដៃនិពន្ធចំនួនបីគឺ៖អភិប្រាយអំពីការសិក្សា,
អភិប្រាយអំពីនយោបាយ និងអភិប្រាយអំពីរូបវិទ្យា។
Sosiscrateនិទានប្រាប់ក្នុងសៀវភៅមួយ(successions)របស់លោកថា
Léon ,ស្ដេចនគរPhlionteបានសួរពីតាហ្គ័រថា៖ជានរណា?
ពីតាហ្គ័រតបទៅថា៖ទស្សនវិទូ។ពីតាហ្គ័រប្រៀបធៀបជីវិតទៅនឹងល្បែងធំៗ។
នៅក្នុងហ្វូងមនុស្សដែលមកទស្សនាចែកជាបីក្រុម៖អ្នកដែលមកដើម្បីប្រយុទ្ធ,
អ្នកដែលមកដើម្បីរកស៊ីជួញដូរ ហើយនិងអ្នកផ្សេងទៀតដែល
ប្រកបដោយគតិបណ្ឌិត មកគ្រាន់តែដើម្បីទស្សនាតែប៉ុណ្ណោះ។
ដូចគ្នានេះដែរ ក្នុងជីវិតមានអ្នកកើតមកជាទាសករនៃភាពរុងរឿង,ឬការ
មានបាន,អ្នកផ្សេងទៀតដែលប្រកបដោយគតិបណ្ឌិតសំលឹងរកតែការ
ពិតប៉ុណ្ណោះ។តទៅនេះ ជាអ្វីដែលលោកទស្សនវិទូ និយាយពីការសប្បាយ
នៃស្នេហាត្រូវចូលចិត្តប្រព្រឹត្តិក្នុងរដូវទឹកកហើយបន្ថយក្នុងរដូវក្ដៅ ហើយល្មម
គួរសមក្នុងដូវស្លឹកឈើលាស់និងរដូវស្លឹកឈើជ្រុះ។ទោះបីយ៉ាងណា ក្នុងគ្រប់
រដូវពិតជាមិនសូវល្អសំរាប់សុខភាពប៉ុន្មានទេ។មានកាលមួយគេសួរលោកថា៖
តើគួររួមភេទនៅពេលណា?
_ពេលគេដែលគេចង់ខ្សោយកំលាំង!លោកឆ្លើយតប។
ពីតាហ័្គរមានចំណាប់អារម្មណ៏ខ្លាំងណាស់ផងដែរចំពោះលេខ
គណិតហើយបានរកឃើញច្បាប់អំពីខ្សែទោល។
តែលោកយកចិត្តទុកដាក់នឹងវិជ្ជាពេទ្យដែរ។Appolodoreអ្នកផ្ដល់់
ជំនួយយោធាបាននិយាយថាលោកលះបង់ការសំលាប់រង្គាលមួយ
ព្រោះពីតាហ័្គរបានរកឃើញនៅក្នុងត្រីកោណ ផលបូកការ៉េនៃអ៊ីប៉ូតេនុស
ស្មើនឹងផលបូកការ៉េនៃជ្រុងពីរផ្សេងទៀត។ចំពោះរឿងនេះ
គេសូត្រកូនកំណាព្យមួយដូចតទៅ៖ ពីតាហ័្គរដល់ទីបញ្ចប់នៃភារកិច្ច
ដ៏ល្បីល្បាញទើបរកឃើញរូបគំនូរដែលលោកបានធ្វើដង្វាយជូនដ៏ល្បីរន្ទឺមួយ។
តាមដំណឹងឮជាទូទៅមួយថា៖លោកជាអ្នកផ្ដល់ដំបូន្មានមុនគេដល់អត្ថពលករអោយ
ទទួលទានសាច់ហើយថាEurymèneជាមនុស្សទីមួយដែលទទួលដំបូន្មាននោះ។
ពីដើមឡើយ ពួកគេបរិភោគតែល្វាហាលក្រៀម ហ្វ្រូម៉ានិងអង្ករស្រូវ
សាឡីប៉ុណ្ណោះ។មានអ្នកនិពន្ធផ្សេងទៀតថា ពីតាហ័្គរ
ផ្សេងទេដែលផ្ដល់ដំបូន្មានខាងលើនេះ គឺមិនមែន ពីតាហ័្គរទស្សនវិទូទេ
ព្រោះថាទស្សនវិទូយើង ហាមការកាប់សំលាប់ ហាមភ្លក់សាច់សត្វទំាងឡាយ
ដែលមានព្រលឹង ដូចជាមនុស្សយើងចឹងដែរ។
ប៉ុន្តែនោះគ្រាន់តែជាលេសទេ។តាមពិត លោកហាមមិនអោយ
ហូបសាច់សត្វ ដើម្បីអោយមនុស្សមានទំលាប់រស់នៅមានជីវិតសាមញ្ញ
និងងាយស្រួលបំផុតគឺថាម្ហូបអាហារមាននៅជិតដៃជានិច្ចដោយមិនចាំបាច់ចំអិន
ហើយណែនំាអោយផឹកទឹកតែប៉ុណ្ណោះ ។ធ្វើដូច្នេះបាន ការបរិភោគ
បែបនេះនឹងជួយធ្វើអោយមានសុខភាពល្អដល់ខ្លួនប្រាណ និង ប្រាជ្ញាស្មារតី ឆ្លាតវៃ។
តំាងតែពីដើមមក ពីតាហ័្គរ ហាមការបរិភោគសាច់ត្រីសមុទ្រពណ៌ក្រហម
និងបេះដូងសត្វ ឬ គ្រាប់សណ្ដែក។អ្នកនិពន្ធផ្សេងៗទៀតថា
លោកមានទំលាប់ញុំាតែទឹកឃ្មុំ និងនំប៉័ង ហើយមិនដែលញុំាស្រា
រៀងរាល់ថ្ងៃឡើយ។ចំណែកម្ហូបអាហារ,
លោកញុំាញឹកញាប់ជាងគេគឺបន្លែស្ងោរឆ្អិន និងឆៅ ហើយកំរញុំាត្រីណាស់។
លោកពាក់រូបពណ៌ស ព្រោះក្រណាត់់ឡែនមិនទាន់ចូលមកដល់ក្នុងស្រុកនៅឡើយទេ។
គេមិនដែលឃើញលោកអួលក្រពះ,រួមភេទ ឬក៏ស្រវឹងម្ដងណាឡើយ។
លោកមិនដែលសើចលេង  និយាយលេង និយាយពាក្យមិនបានការឡើយ។
ប្រសិនលោកមានកំហឹងកើតឡើង លោកនឹង មិនដែលវាយធ្វើបាបនរណាឡើយ
ទោះបីទាសី ឬជនសាមញ្ញណាម្នាក់ក៏អត់់ដែរ។លោកហៅការស្ដី
បន្ទោសថា ជា”ការព្រមាន”។គេនិយាយថា៖ ពីតាហ័្គរ ផ្ដល់ដំបូន្មាន
ដល់សាវ័កអោយនិយាយរំលឹកខ្លួនឯងរាល់ថ្ងៃពេលចូលផ្ទះវិញ ដូចនេះថា៖
តើខ្ញុំបានធ្វើអ្វីខុសខ្លះ?ធ្វើអ្វីត្រូវខ្លះ?ខ្ញុំភ្លេចកិច្ចការអ្វីខ្លះ?
លោកហាមមិនអោយសែនដង្វាយដល់ព្រះ
នូវសត្វងាប់មានប្រឡាក់់ឈាមហើយថាយើងមិនគួរសែនលើរានដង្វាយ
ដែលមានឈាមហូរសូម្បីមួយតំណក់ឡើយ។
លោកមិនចង់អោយនរណាម្នាក់យកព្រះធ្វើជាសាក្សីដោយពាក្យសម្បថ
ហើយប្រាប់ថា គេត្រូវតែខំហាត់ចិត្តខ្លួនឯងអោយមានជំនឿ។
លោកយល់់ថាមិនគួរធ្វើបាបដើមឈើ ឬសត្វដែលមិនចេះ
ធ្វើបាបឬរំខានយើងបន្តិចឡើយ។
សេចក្ដីគួរអោយខ្មាស់អៀនមួយគឺការសើច និងការតឹងតែងហួសពេក។
ត្រូវកុំអោយខ្លួនធាត់ធំពេក ,មិនត្រូវធ្វើដំណើរច្រើនពេក ,
ត្រូវ ហាត់ការក្រើនរំលឹកសតិ ,មិនត្រូវនិយាយឬធ្វើអ្វីដោយការក្រោធខឹង
ហើយមិនត្រូវជឿនិងធ្វើតាមគ្រប់ការទស្សន៏ទាយឡើយ!
ត្រូវច្រៀងបទភ្លេងសរសើរព្រះ និងមនុស្សល្អ ។មិនគួរញុំាសណ្ដែក
ព្រោះវាមានសុទ្ធតែខ្យល់ហើយមានចំណែករួមទាក់ទងនឹងព្រលឹង
ដោយសារថា បើសិនជាយើងកុំញុំាវា យើងនឹងមានខ្យល់មិនសូរលាន់សូរ
ហើយម្យ៉ាងទៀត យើងនឹងមានយល់សប្ដិស្ងប់ល្អនិងមិនសូវធ្ងន់។